Σ’ ολόκληρη τη χώρα εντοπίζονται σήμερα πάνω από 1.400 φάροι, φανοί, φαρόπλοια και φωτοσημαντήρες, ο καθένας με τη δική του ιστορία, πολλοί απ’ αυτούς με ιδιαίτερους θρύλους και ιστορίες να τους συνοδεύουν, και όλοι ανεξαιρέτως με τόσα και τόσα χρόνια στην πλάτη τους να καθοδηγούν με ασφάλεια τους ναυτικούς που διασχίζουν τις ελληνικές θάλασσες.
Ο πρώτος φάρος στη χώρα ανάβει το 1829 στην Αίγινα, πρωτεύουσα τότε του υπό σύσταση ελληνικού κράτους, ήδη ωστόσο λειτουργούν φάροι στα υπό αγγλική εξουσία στα Επτάνησα (Κέρκυρα, Κεφαλονιά, Παξοί). Με την πάροδο του χρόνου το φαρικό δίκτυο αναπτύσσεται, αρχικά με ευθύνη των κατά τόπους λιμενικών αρχών και αργότερα με κρατική μέριμνα.
Ο Β’ Παγκόσμιος θα καταστρέψει δεκάδες από αυτούς ενώ άλλοι θα παραμείνουν σβηστοί καθόλη τη διάρκειά του. Με την απελευθέρωση το φαρικό δίκτυο αναπτύσσεται και εκσυγχρονίζεται, υιοθετώντας τη χρήση ηλεκτρικού ρεύματος αντί του πετρελαίου. Σήμερα αρκετοί φάροι έχουν ανακηρυχθεί νεότερα μνημεία που χρήζουν διατήρησης.
1. Λακωνία, Ταίναρο
Τέρμα Πελοπόννησος και μπροστά του όλη η Μεσόγειος. Μια μυστηριακή αύρα τύλιγε πάντα το Ακροταίναρο, οι αρχαίοι μάλιστα τοποθετούσαν εδώ μία από τις επτά πύλες του Αδη. Το «σκοτάδι» χάθηκε το 1887, όταν για πρώτη φορά άναψε ο φάρος, και ο Κάβο Ματαπάς, όπως τον λένε οι ναυτικοί, έγινε οδηγός ασφαλούς πλοήγησης στα δύσκολα νερά του Ταινάρου. Ο φάρος έχει ύψος 16μ. και μέχρι το 1984 φιλοξενούσε τρεις φαροφύλακες, πριν η τεχνολογία καταστήσει την παρουσία τους μη απαραίτητη. Για να φτάσεις εδώ, θα ακολουθήσεις το μονοπάτι από το χωριό Κοκκινόγεια (2,2 χλμ.).
2. Κορινθία, Λουτράκι
Από το 1897 είναι σταθερό σημείο αναφοράς για τα πλοία που ετοιμάζονται να μπουν στη διώρυγα της Κορίνθου. Ο φάρος του Ηραίου Περαχώρας (ή Ακρας Μελαγκάβι) πρωτολειτούργησε με πηγή ενέργειας το πετρέλαιο, παρέμεινε σβηστός κατά τη διάρκεια της Κατοχής, για να ανάψει ξανά το 1947. Το 1982 το πετρέλαιο αντικαταστάθηκε από ηλεκτρικά κυκλώματα και ο φάρος συνεχίζει μέχρι σήμερα να στέλνει το φως του έως και 19 ν.μ. μακριά. Χώρια που απολαμβάνει και το ωραιότερο ηλιοβασίλεμα στον Κορινθιακό. Βρίσκεται πάνω ακριβώς από το αρχαίο λιμάνι του Ηραίου και απέχει περίπου 400 μέτρα από τον αρχαιολογικό χώρο.
3. Λακωνία, Μαλέας
Ο Κάβο Μαλιάς στοίχειωνε πάντα τους χειρότερους εφιάλτες των ναυτικών. «Σαν θες να περάσεις τον Μαλέα, ξέχνα πως έχεις οικογένεια», προειδοποιούσε ο αρχαίος ιστορικός Στράβων, σαν απόσταγμα της εμπειρίας από τα εκατοντάδες ναυάγια που είδε το θρυλικό αυτό ακρωτήρι στο πιο ανατολικό πόδι της Πελοποννήσου. Η στρατηγική του θέση, εκεί που χαράζουν νέα πορεία τα πλοία που μπαίνουν στο Αιγαίο (και αντίστροφα), έκανε απαραίτητη την κατασκευή ενός φάρου, όχι και το ευκολότερο έργο του κόσμου σαν αναλογιστείς τις συνθήκες που επικρατούν σχεδόν πάντα εδώ. Ο ύψους 15 μ. πέτρινος φάρος του χτίστηκε τελικά το 1883, και πριν από λίγα χρόνια, το 2009, αναστηλώθηκε πλήρως. Για να φτάσεις μέχρι τον φάρο, θα ξεκινήσεις από το χωριό Βελανίδια, θα πάρεις τον χωματόδρομο από την Παναγία Δεκαπεντίστρα και τέλος το μονοπάτι που ξεκινά από το εκκλησάκι του Αγίου Μύρωνα.
4. Αιτωλοακαρνανία, Αντίρριο
Σύμφωνοι, η γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου είναι η αδιαμφισβήτητη σταρ εδώ στη σύζευξη Πελοποννήσου και Στερεάς, ωστόσο όπου υπάρχει προσκήνιο υπάρχει και… παρασκήνιο. Είτε έρχεσαι λοιπόν στο Αντίρριο με αυτοκίνητο είτε με φεριμπότ, θα είναι παράλειψη να μην επισκεφτείς το βενετσιάνικο κάστρο στα ριζά της γέφυρας. Κι εκεί, στην άκρη του λιμανιού, λίγο παραπέρα από το σημείο ακριβώς όπου δένουν τα φεριμπότ, θα δεις και τον φάρο. Είναι ένας πέτρινος, κυλινδρικός πύργος ύψους 9 μέτρων, χτισμένος κι αυτός στα τέλη του 19ου αιώνα (το 1880), και είναι από τους πιο εύκολα προσβάσιμους, καθώς βρίσκεται μέσα στο κάστρο.
5. Αρτα, Κόπραινα
Πολυσύχναστο λιμάνι των Βυζαντινών στον Αμβρακικό, η Κόπραινα (Αλυκή) της Αρτας βρισκόταν στο εμπορικό προσκήνιο μέχρι και τις αρχές του περασμένου αιώνα. Λίγο πριν κοπάσει η κίνηση, το 1893, χτίστηκε και ο ύψους 9μ. φάρος της. Σήμερα φωτίζει όχι πια τον δρόμο για τα πλοία αλλά την ίδια την ιστορία των ελληνικών φάρων: μετά την αναστήλωσή του έχει μετατραπεί σε μουσείο (κυρίως το σπίτι του φαροφύλακα) όπου εκτίθενται παλιά όργανα και τμήματα εξοπλισμού φάρων, αντικείμενα και μαρτυρίες πάνω στη ζωή του φαροφύλακα αλλά και της τοπικής ιστορίας. Από την κορυφή του απολαμβάνεις και πανοραμική θέα στον υδροβιότοπο και στο Δέλτα του Αραχθου.
6. Εβρος, Αλεξανδρούπολη
Καμάρι και σύμβολο της Αλεξανδρούπολης, ο φάρος της πόλης εγκαινιάστηκε το 1880, πριν ακόμη απελευθερωθεί η Θράκη. Εργο της Γαλλικής Εταιρείας Φάρων και Φανών της Μεσογείου, έχει ύψος 18 μέτρα και το φως του μπορεί να φτάσει μέχρι και τα 44χλμ. μακριά, με καθαρή ατμόσφαιρα. Είναι από τους ελάχιστους επιτηρούμενους φάρους στην Ελλάδα (υπάρχει φαροφύλακας δηλαδή), ενώ μπορείς αν θέλεις να ανέβεις μέχρι την κορυφή του, αφού πρώτα ανέβεις και τα 98 σκαλοπάτια του. Μην παραλείψεις να διαβάσεις και ένα πλήρες «βιογραφικό» του φάρου στη σχετική μαρμάρινη πλάκα στην είσοδο του πύργου.
7. Αχαΐα, Πάτρα
Ανώτερο κάποτε κι από τον Πειραιά, το λιμάνι της Πάτρας ήταν η πρώτη και κύρια πύλη που ένωνε την Ελλάδα με την Ευρώπη, την Αμερική, με τον κόσμο ολόκληρο. Σημείο αναφοράς και πρώτο καλωσόρισμα για εμπορεύματα και ιδέες που για δεκαετίες έρχονταν στο λιμάνι ήταν ο φάρος του, απέναντι από την εκκλησία του Αγίου Ανδρέα. Για μια περίοδο μάλιστα, όταν βαπόρι που έφερε ξένη σημαία έμπαινε στο λιμάνι, παιάνιζε μια μπάντα δίπλα στον φάρο, καλωσορίζοντάς το. Κι όμως, το 1972 κατεδαφίστηκε και δεν επανακατασκευάστηκε παρά μόνο το 1999, στο ίδιο σημείο και ως πιστό αντίγραφο του παλιού. Όπως και ο «προκάτοχός» του, ο φάρος αποτελεί δημοφιλές σημείο συνάντησης των Πατρινών, ενώ ο ευρύτερος χώρος χρησιμοποιείται συχνά για εκδηλώσεις.
8. Αιτωλοακαρνανία, Μεσολόγγι
Από το 1859 υψώνεται ο πέτρινος φάρος του Μεσολογγίου, στο μικρό νησάκι του Αϊ-Σώστη, στη δυτική πλευρά της λιμνοθάλασσας. Σήμερα δεν λειτουργεί, μπορείς ωστόσο να δεις το εγκαταλελειμμένο σπιτάκι του φαροφύλακα, το κτίριο του παλιού τελωνείου και το εκκλησάκι του Αϊ-Σώστη. Παραπλεύρως του νησιού θα δεις και δύο διβάρια (ιχθυοτροφεία). Δύσκολα υποψιάζεσαι πως εδώ έγιναν αποφασιστικές ναυμαχίες του ελληνικού στόλου απέναντι στον πολυάριθμο τουρκικό, ή πως το νησάκι αποτέλεσε ορμητήριο στην προσπάθεια των Ελλήνων να ανακαταλάβουν το γειτονικό Βασιλάδι που κατείχαν οι Τούρκοι.
9. Κρήτη, Χανιά
Είναι από τους πιο παλιούς, τους πιο ιστορικούς και τους πιο ιδιαίτερους. Ο φάρος των Χανίων πρωτοχτίστηκε από τους Βενετούς περίπου τον 16ο αιώνα, για να πέσει γρήγορα σε αχρησία όταν η Κρήτη παραδόθηκε στους Τούρκους. Οι νέοι κατακτητές τον άφησαν να καταρρεύσει, μέχρι που το 1830 οι Αγγλοι παραχώρησαν το νησί στους Αιγυπτίους, ο Μεχμέτ Αλή επισκεύασε τον φάρο πάνω στην αρχική, ενετική βάση του, και άναψε ξανά το 1839. Η ιδιαιτερότητά του είναι πως καθώς αναστηλώθηκε από τους Αιγυπτίους, μοιάζει πολύ περισσότερο με μιναρέ παρά με παραδοσιακό φάρο. Εχει ύψος 21μ. και το φως του φτάνει τα 7 μίλια.
10. Κέρκυρα, Παλαιό Φρούριο
Ηταν από τους πρώτους φάρους που φώτισαν τις ελληνικές θάλασσες, η κατασκευή του πάει πίσω στα 1822 όταν τα Επτάνησα ανήκαν στους Αγγλους. Βρίσκεται στο παλιό φρούριο της πόλης της Κέρκυρας και οι Κερκυραίοι τον λένε «φάρο Σίδερος», από το παρακείμενο εκκλησάκι του Αγίου Ισιδώρου. Το 1887, όταν πολλοί από τους σημερινούς ελληνικούς φάρους βρίσκονταν ακόμη στα χαρτιά, ο Σίδερος ήδη ανακαινιζόταν και αποκτούσε νέο, πιο ισχυρό μηχανισμό. Ο πύργος του υψώνεται σε 8,5 μέτρα σε ύψος, η φωτοβολία του φτάνει τα 13 ναυτικά μίλια, και από το 1986 λειτουργεί αυτόματα, χωρίς φαροφύλακες.
11. Ρόδος, Μανδράκι
Κάποτε το λιμάνι φωτιζόταν από τον πυρσό του Κολοσσού. Το λιμάνι στο Μανδράκι της Ρόδου φωτίζεται σήμερα από τον φάρο στο κάστρο του Αγίου Νικολάου, από τους πιο ιστορικούς στις ελληνικές θάλασσες. Ο πρώτος φάρος του λιμανιού χτίστηκε το 1675, αργότερα καταστράφηκε και ξαναχτίστηκε νέος το 1863 από τη γαλλική εταιρεία οθωμανικών φάρων. Κατά έναν περίεργο τρόπο, οι Ιταλοί που άφησαν έντονα τα ίχνη τους στα Δωδεκάνησα δεν ασχολήθηκαν με την επισκευή του φάρου. Η τελευταία του ανακατασκευή (και μετεγκατάσταση) ολοκληρώθηκε το 2006 και σήμερα φτάνει σε ύψος τα έξι μέτρα.
12. Ο Φάρος Τουρλίτης στη Χώρα της Άνδρου
Ο Φάρος Τουρλίτης στη Χώρα της Άνδρου στέκει πάνω σε ένα βράχο και φωτίζει το δρόμο της ναυτοσύνης περισσότερα από 120 χρόνια. Ο γραφικός και εντυπωσιακός Φάρος Τουρλίτης αποτελεί επίσης τον μοναδικό στην Ευρώπη, χτισμένο πάνω σε βράχο, μέσα στη θάλασσα. Κατασκευάστηκε το 1887 και λειτούργησε για πρώτη φορά την 1η Ιανουαρίου του 1897. Έχει ύψος 7 μέτρα, εστιακό ύψος 36 μέτρα και ηταν καταδιοπτρικός Ε’ τάξεως με φωτοβολία 11 ναυτικά μίλια.
Η κατασκευή του ήταν ανεκτίμητη σημασίας για την ναυσιπλοϊα της εποχής όπως όλοι εξάλλου οι φάροι. Βρίσκεται απέναντι από το Ενετικό κάστρο στην πρωτεύουσα της Άνδρου στη Χώρα. Ο πύργος του είναι κυλινδρικός με ύψος 7 μέτρων ενώ το εστιακό του ύψος είναι 36 μέτρα.
Ο Φάρος Τουρλίτης ξεχωρίζει και για έναν ακόμη λόγο. Το γεγονός ότι είναι ο πρώτος “αυτόματος” φάρος της Ελλάδας με τεχνολογία που του έδινε μεγάλη αξιοπιστία γιατί δεν απαιτούσε διαρκή επιτήρηση. Στην διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, τον Σεπτέμβριο του 1943, ο βομβαρδισμός της Ιταλικής Φρουράς της Άνδρου από τους Γερμανούς κατέστρεψε μεταξύ άλλων και τον Φάρο.
Το 1950, με την ανασυγκρότηση του δικτύου των φάρων της Ελλάδας, λειτούργησε ως αυτόματος ασετιλίνης πάνω στα ερείπια του παλαιού. Με δωρεά της οικογένειας Γουλανδρή, στη μνήμη της κόρης τους Βιολάντας, το 1994, ανακατασκευάστηκε στην αρχική του μορφή. Από τότε λειτουργεί και πάλι ως αυτόματος ασετιλίνης.
Αξιοσημείωτο είναι ότι ο Φάρος Τουρλίτης, ένας από τους εντυπωσιακότερους φάρους της Ελλάδας έχει γίνει γραμματόσημο. Έχει ταξιδέψει σε όλο το κόσμο ως μέρος της σειράς γραμματοσήμων “Φάροι της Ελλάδας” των Ελληνικών Ταχυδρομείων.
