Το Εξπρές του Μεσονυκτίου : Η συγκλονιστική ταινία βασισμένη σε αληθινή ιστορία, που στιγμάτισε την Τουρκία
Ένα έργο που οι Τούρκοι απαγόρευαν την προβολή του για πολλά χρόνια, καθώς παρουσίαζε με ιδιαίτερα αρνητικό τρόπο τον λαό τους
Tη μουσική της την άκουσα για πρώτη φορά όταν ήμουν ακόμη πολύ μικρή. Άρεσε πολύ στο θείο μου, ο οποίος όταν αναζήτησα να βρω ποια ήταν η ταινία μου είπε: ”Είναι πολύ σκληρή για να τη δεις από τώρα. Όταν μεγαλώσεις και αν…”
Τότε δεν μπορούσα να καταλάβω τί εννοούσε μέχρι που πέρασαν τα χρόνια κι επιχείρησα να την παρακολουθήσω…
Νομίζω πως ο χαρακτηρισμός “σκληρή” ήταν απλά ένα “χάδι” μπροστά στην πραγματικότητα. Μια εφιαλτική ιστορία, βίαιη, φρικτή που τις περισσότερες σκηνές δεν άντεξα να τις δω και φυσικά με κράτησε άυπνη (είχα τη φαεινή ιδέα να τη δω αργά το βράδυ)…
Ο λόγος για το πολυσυζητημένο ”Εξπρές του Μεσονυκτίου”.
H πραγματική ιστορία του Billy Hayes
Πρόκειται για την κλασική ταινία του 1978, βασισμένη στην αληθινή ιστορία ενός Αμερικανού φοιτητή, του Billy Hayes που συνελήφθη με χασίς στην Κωνσταντινούπολη και πέρασε πέντε χρόνια στη φυλακή μέχρι την εντυπωσιακή απόδρασή του στην Ελλάδα.
Ο πραγματικός Billy Hayes συνελήφθη από την Τουρκία το 1970 και φυλακίστηκε με την κατηγορία ότι προσπάθησε να μεταφέρει χασίς από τη χώρα. Ήταν ένοχος. Καταδικάστηκε στην αρχή σε φυλάκιση από τρία έως πέντε χρόνια, αλλά στη συνέχεια οι τουρκικές αρχές αποφάσισαν να τον δικάσουν με βαρύτερη κατηγορία. Η νέα ποινή ήταν ουσιαστικά ισόβια κάθειρξη. Ο νεαρός φοιτητής που μπήκε στη φυλακή θα αποφυλακιζόταν, αν ποτέ, στα τέλη της μέσης ηλικίας του.
Ο Hayes δραπέτευσε από τη φυλακή, διέφυγε στα σύνορα στην Ελλάδα και, όπως ήταν οι καιροί, έγραψε ένα μπεστ σέλερ για τις εμπειρίες του. Δύο χρόνια αργότερα κυκλοφόρησε το «Midnight Express», βασισμένο στο βιβλίο του, με πρωταγωνιστή τον Brad Davis ως έναν ναρκισσιστή, εγωκεντρικό Hayes και μεταφράζοντας την ιστορία σε ένα παιχνίδι πάθους βίας, σεξουαλικότητας, ηθικής και αγανάκτησης.
Είναι η αγανάκτηση που δύσκολα δεχόμαστε. Όταν ο Hayes, μόλις 54 μέρες πριν από την υποσχεθείσα ελευθερία του, καταδικάζεται σε νέα 30ετή κάθειρξη, στέκεται στην αποβάθρα των κρατουμένων και καταδικάζει τον εαυτό του για μια μακρά καταδίκη όλων των Τούρκων: Ουρλιάζει ότι είναι «ένα έθνος γουρουνιών .” Και παρόλο που ο Hayes είχε μια μεγάλη ατυχία (και η ποινική μεταρρύθμιση προφανώς είναι απαραίτητη στην Τουρκία), πρέπει να υπενθυμίσουμε στους εαυτούς μας ότι ο Hayes αποφάσισε, τελικά, με την ελεύθερη βούλησή του να διακινήσει λαθραία το χασίς και έτσι μπήκε σε ένα σιωπηρό “συμβόλαιο” με το τουρκικό νομικό σύστημα. Ένα “συμβόλαιο” στο οποίο όφειλε να κερδίσει αλλά και να χάσει πολλά.
Ο Billy Hayes είχε τις ευκαιρίες του και έχασε. Είναι δυνατόν, ωστόσο, να ανακαλύψουμε την ειρωνεία στο γεγονός ότι η Τουρκία- της οποίας η οικονομία εμπλουτίζεται από μια καλλιέργεια οπίου παπαρούνας που προμηθεύει μεγάλο μέρος της παγκόσμιας ηρωίνης- θα πρέπει να έχει τέτοιους δρακόντεους νόμους για τα ναρκωτικά.
Η ταινία
Νομίζω πως δεν υπάρχει άλλο έργο που να έχει παρουσιάσει με τόσο αρνητικό τρόπο έναν λαό. Δικαιολογημένα, λοιπόν, οι Τούρκοι απαγόρευαν την προβολή της στη χώρα τους για πολλά χρόνια. Το 1992 ήταν η πρώτη φορά που προβλήθηκε από ιδιωτικό σταθμό.
Πριν από την έναρξη των γυρισμάτων, ο σκηνοθέτης Άλαν Πάρκερ μοίρασε σε όλους ένα χαρτί που έγραφε “Πρόθεση μου είναι να κάνω μια βίαιη, χωρίς συμβιβασμούς, ωμή ταινία. Δεν πρόκειται να είναι μια συνηθισμένη ταινία με θέμα τη φυλακή, αλλά θα δημιουργήσουμε μια φυλακή που κανείς μέχρι τώρα δεν έχει ξαναδεί”.
Το “Εξπρές του Μεσονυχτίου” θεωρείται από τις καλύτερες ταινίες που γυρίστηκαν τη δεκαετία του ’70, με έξι υποψηφιότητες για Όσκαρ, ενώ κέρδισε το Όσκαρ διασκευασμένου σεναρίου και μουσικής.
Το 1970 ο Αμερικανός φοιτητής Billy Hayes συλλαμβάνεται από τις αρχές της Τουρκίας για λαθρεμπόριο χασίς. Ο 23χρονος είχε ξεκινήσει να εμπορεύεται μικρές ποσότητες μαριχουάνα από την άνοιξη του 1969. Αγόραζε δύο κιλά χασίς σε χαμηλές τιμές από την Τουρκία και τα πουλούσε στην Αμερική σε υψηλότερες τιμές. Εκείνο ήταν το τέταρτο ταξίδι του στην Κωνσταντινούπολη. Ενώ ετοιμαζόταν να φύγει από το αεροδρόμιο της Τουρκίας οι αρχές έκαναν σωματική έρευνα στους επιβάτες, λόγω της βομβιστικής επίθεσης που είχε πραγματοποιηθεί σε ένα αεροπλάνο το ίδιο έτος. Πάνω του βρίσκουν 2 κιλά χασίς και τον συλλαμβάνουν…
Ο νεαρός καταδικάζεται σε 4 χρόνια και δύο μήνες φυλάκισης , ενώ οδηγείται στις φυλακές Σαγκμαλιτσάρ, που θεωρούνταν υψίστης ασφαλείας.
“Ένιωσα ο ουρανός να πέφτει στο κεφάλι μου”, είχε πει χαρακτηριστικά…
Το πρώτο βράδυ του βράδυ ως φυλακισμένος, ο Hayes προσπάθησε να κλέψει μια κουβέρτα και ο φύλακας τον σέρνει στο πάτωμα, τον δέρνει κι αρχίζει να τον χτυπά τις πατούσες του. Έχοντας πάθει φρίκη, ξεκινά να οργανώνει το σχέδιο απόδρασης του.
Αρχικά λέει σε ένα φίλο του από τη Νέα Υόρκη, να του εξασφαλίσει πλαστά διαβατήρια και ταυτότητες, ώστε να μπορέσει να φύγει από τη χώρα. Εκείνος, προσπαθώντας του να βρει τα πλαστά έγγραφα δολοφονείται από άτομα του υποκόσμου.
Τότε ο Hayes, εγκαταλείπει τις προσπάθειες απόδρασης και παραμένει στη φυλακή για τα επόμενα τέσσερα χρόνια.
Η Αμερική ζητά πολλές φορές την έκδοση του από την Τουρκία, αλλά οι Τούρκοι αρνούνται.
Πενήντα τέσσερις ημέρες πριν την αποφυλάκισή του, το Ανώτατο Δικαστήριο της Άγκυρας επανεξετάζει την υπόθεση του, μετατρέποντας την ποινή του σε 30 χρόνια.
Δεν έχει άλλη επιλογή από την απόδραση… Αφού παραλαμβάνει κρυμμένα σε ένα βιβλίο 2.700 δολάρια από την οικογένεια του, δωροδοκεί τον γιατρό των φυλακών, ώστε να μεταφερθεί για λόγους υγείας στη φυλακή του Βοσπόρου.
Το νησί που βρίσκεται η φυλακή επικοινωνεί με την στεριά με τα φέρι μποτ, τα οποία μπορεί να κάνουν καθημερινά δρομολόγια, αλλά δεν αγκυροβολούν ποτέ στο νησί.
Τη νύχτα που ξεσπά καταιγίδα και ένα από τα πλοιάρια δεσμεύεται στο νησί, βρίσκει την ευκαρία να δραπετεύσει. Παίρνει τη βάρκα που είναι δεμένη στο φερι μποτ, φτάνει στη στεριά και κρύβεται τρεις ημέρες στην Τουρκία. Προκειμένου να μην τον αναγνωρίσουν, αλλάζει το χρώμα των μαλλιών του σε μαύρο και κατευθύνθηκε προς τα ελληνικά σύνορα. Κολυμπά στον Έβρο ποταμό, συλλαμβάνεται από Έλληνες στρατιώτες οι οποίοι τον μεταφέρουν στη Θεσσαλονίκη και τον ανακρίνουν.
Τρεις εβδομάδες αργότερα, οι ελληνικές αρχές τον απελαύνουν στη Φρανκφούρτη κι επιστρέφει στους γονείς του στην Αμερική. Ξεκινά τότε, να γράφει βιβλίο για “Το εξπρές του Μεσονυχτίου”-μια έκφραση που χρησιμοποιούσαν οι φυλακισμένοι για την απόδραση από τη φυλακή.
Την πρώτη ώρα, η ταινία λειτουργεί σαν σφυρί στο μυαλό του θεατή. Στη συνέχεια, ο ρυθμός εξέλιξης του δράματος διαμορφώνεται σε ένα βάναυσο φινάλε. Ο Billy Hays εκτονώνει τη σπλήνα του σε έναν ύπουλο Τούρκο και έναν σαδιστή δεσμοφύλακα που του αρέσει να προκαλεί πόνο στους ξένους. Το “Εξπρές του Μεσονυκτίου” δεν συνιστάται για όσους απωθούνται από ρητή βία στην οθόνη. Αλλά για όσους μπορούν να παρακολουθήσουν τέτοιες σκηνές, αυτή η ζωντανή ταινία έχει τη δύναμη μιας κραυγής μέσα στη νύχτα. Και ελπίζουμε ότι αυτή η κραυγή θα ειδοποιήσει τους πολιτικούς και άλλους για τα δεινά της αμερικανικής νεολαίας που εξακολουθεί να σαπίζει στις φυλακές σε όλο τον κόσμο.
Οι αντιδράσεις
Δεν είναι λίγοι που κάνουν λόγο για ρατσιστικό φιλμ, ενώ άλλοι αναρωτιούνται αν ήταν αληθινή η απερίγραπτη βιαιότητα που παρουσιάστηκε στις αίθουσες, στιγματίζοντας ανεπανόρθωτα μια χώρα κι ένα λαό…
Η αντίδραση της Τουρκίας ήταν αναμενόμενη. Κάνοντας διαβήματα παντού, προσπάθησε να σταματήσει την προβολή της σε διάφορες χώρες. Λίγα χρόνια πριν, μάλιστα, είχε εμποδίσει και τα γυρίσματα, τα οποία επιτράπηκαν τελικά μόνο στη Μάλτα. Στις ΗΠΑ αλλά και σε άλλες χώρες έκαναν μέχρι και πορείες διαμαρτυρίας κατά της εν λόγω ταινίας.
Τούρκοι διπλωμάτες και αξιωματούχοι εξηγούν πώς η ταινία έβλαψε δραματικά τη χώρα τους, πληγώνοντάς την εικόνα της στους ξένους… Η αλήθεια είναι ότι στο έργο δεν υπάρχει ούτε ένας Τούρκος καλός. Κι αυτό ακόμα και οι ίδιοι η συντελεστές της, το θεώρησαν – εκ των υστέρων – ως λάθος τους. Είναι δε, περίεργο, ότι οι χαρακτήρες στην ταινία δεν μιλούν καν τουρκικά- αλλά ένα κράμα τουρκικών, μαλτέζικων και άλλων γλωσσών. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, οι Τούρκοι που την παρακολούθησαν να μην μπορούν να καταλάβουν τους διαλόγους…
Από “Το εξπρές του μεσονυκτίου” το αποτέλεσμα ήταν ένα: να γίνει η Τουρκία συνώνυμο των απάνθρωπων φυλακών, της βιαιότητας, των βασανιστηρίων… Όσο για τη σκέψη να συλληφθεί κάποιος στη γειτονική χώρα; Κάτι χειρότερο από εφιάλτης…
Η εκπληκτική σκηνοθεσία του Alan Parker
Ο Hayes έχει πολύ χρόνο να σκεφτεί αυτήν την ειρωνεία, κατά τη διάρκεια μιας φυλάκισης που παρέχει το μεγαλύτερο μέρος της ταινίας. Τα χρόνια της φυλάκισής του τα βλέπει εκπληκτικά ο σκηνοθέτης της ταινίας, Alan Parker. Ο Parker βρήκε ένα παλιό βρετανικό φρούριο στη Μάλτα για να το χρησιμοποιήσει ως φυλακή. Υπάρχει ο Randy Quaid, ως ο εντελώς σκληροτράχηλος Αμερικανός. O John Hurt ως ο συλλογισμένος Βρετανός κρατούμενος, απορροφήθηκε από τη συνήθεια ναρκωτικών και ο Norbert Weisser ο οποίος υποδύεται τον Σουηδό που γίνεται εραστής του Hayes στην πιο παράξενη ρομαντική σκηνή της χρονιάς.
Οι σκηνές της φυλακής είναι βαριές στη βία και τον σαδισμό, ενορχηστρωμένες από έναν βάναυσο φρουρό του οποίου η ειδικότητα είναι να χτυπά κρατούμενους στα πέλματα των ποδιών τους. Το μεγάλο έγκλημα της φυλακής φαίνεται να είναι η ασέβεια προς έναν φύλακα. Τέτοιες άλλες συμπεριφορές όπως η κατάχρηση ναρκωτικών, η μαύρη αγορά και η σεξουαλική ιδιωτικοποίηση αντιμετωπίζονται με καλοήθη παραμέληση.
Ο Parker καταφέρνει να μετατρέψει τη φυλακή σε έναν γεμάτο, πραγματικό, στρογγυλεμένο κόσμο, έναν μικρόκοσμο ανθρώπινης συμπεριφοράς. Η ταινία δημιουργεί μαγικό τρόμο. Το εξής ερώτημα μπορεί να δημιουργείτε στους θεατές : αν πρέπει τελικά να συμπάσχουμε με τον Billy Hayes. Ίσως η απάντηση βρίσκεται ανάμεσα στα λόγια του Πρώην γενικού εισαγγελέα των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, Ramsey Clark :
“Η ιστορία της ποινολογίας είναι το πιο θλιβερό κεφάλαιο στην ιστορία του πολιτισμού. Απεικονίζει τον άνθρωπο στα χειρότερα του. Η σκληρότητα, η ωμότητα και η απανθρωπιά του είναι ασυγκράτητη τις περισσότερες φορές στα περισσότερα μέρη. Ουσιαστικά η απόλυτη εξουσία πάνω σε σχεδόν αβοήθητους ανθρώπους έχει συχνά διαφθείρει εντελώς.”
