Και η Ελλάδα κινείται στους ρυθμούς της… Black Friday. Για ποιο λόγο η μέρα αυτή ονομάστηκε έτσι και πότε ξεκίνησε αυτό το «έθιμο του καταναλωτισμού»;
Το 2016 οι περισσότεροι Έλληνες άκουσαν για πρώτη φορά τον όρο «Black Friday». Για μια μέρα, την τελευταία Παρασκευή του Νοεμβρίου, τα καταστήματα κάνουν τις καλύτερες προσφορές τους με εντυπωσιακές εκπτώσεις. Από τότε και στη χώρα μας όλο και περισσότερα καταστήματα μπαίνουν στον χορό της «Μαύρης Παρασκευής» ωστόσο πόσοι άραγε γνωρίζουν πώς ξεκίνησε η «Black Friday» και γιατί ονομάστηκε έτσι;
Η γέννηση της «Μαύρης Παρασκευής»
Η «Black Friday» γεννήθηκε στις ΗΠΑ και αντιστοιχεί στην Παρασκευή αμέσως μετά την Πέμπτη που γιορτάζεται η Ημέρα των Ευχαριστιών, δηλαδή την τελευταία Πέμπτη κάθε Νοεμβρίου. Η πρώτη μέρα μετά την μεγάλη αργία των Ευχαριστιών στις ΗΠΑ παράλληλα συμβολίζει άτυπα και την έναρξη της εορταστικής περιόδου με τα καταστήματα να κινούνται σε ρυθμούς Χριστουγέννων. Έτσι, αυτή η εορταστική περίοδος ξεκινά… θεαματικά με εντυπωσιακές προσφορές που μερικές φορές φτάνουν τις τιμές κόστους των προϊόντων.
Όμως η «Black Friday» δεν σήμαινε πάντα κάτι καλό. Μάλιστα, δεν ήταν καν συνδεδεμένη εξ αρχής με τις μεγάλες προσφορές των καταστημάτων. Η πρώτη φορά που καταγράφεται η χρήση του όρου είναι στις 24 Σεπτεμβρίου 1869, η οποία θεωρείται και μία από τις χειρότερες μέρες στην ιστορία του αμερικανικού χρηματιστηρίου. Νωρίτερα, οι χρηματιστές Τζέι Γκουλντ και Τζέιμς Φισκ είχαν επιχειρήσει να ελέγξουν την αγορά χρυσού αποκτώντας όλα τα αποθέματα. Ωστόσο, όταν η κυβέρνηση του Οδυσσέα Γκραντ έμαθε αυτά που σχεδίαζαν οι δύο, απελευθέρωσε την αγορά χρυσού με αποτέλεσμα να ακολουθήσει πανικός στη Wall Street και να σημειωθεί κατακόρυφη πτώση στην τιμή του.
Δύο θεωρίες και μια… μπόνουs
Οι… πατέρες του όρου «Black Friday» για την Παρασκευή μετά την Ημέρα των Ευχαριστιών φαίνεται ότι είναι οι αστυνομικοί! Ο όρος χρησιμοποιήθηκε για την ημέρα αυτή για πρώτη φορά την δεκαετία του ’50 σε αναφορές της αστυνομίας στην Φιλαδέλφεια αλλά και στο Ρότσεστερ στην πολιτεία της Νέας Υόρκης. Την Παρασκευή μετά την Ημέρα των Ευχαριστιών χιλιάδες άνθρωποι συνέρρεαν στις πόλεις για την έναρξη της εορταστικής περιόδου προκαλώντας «χάος» και απίστευτη κίνηση στους δρόμους με τους αστυνομικούς να δουλεύουν υπερωρίες για να μπορούν να ελέγξουν την κατάσταση.
Τουλάχιστον στην πολιτεία της Φιλαδέλφεια, η Black Friday ήταν πλέον συνώνυμο της Παρασκευής των Ευχαριστιών, ωστόσο η αρνητική της σημασία δεν άρεσε στους εμπόρους καθώς έστελνε το «λάθος μήνυμα» στους καταναλωτές τους. Έτσι, προσπάθησαν να εισάγουν τον όρο «Μεγάλη Παρασκευή» (Big Friday) κάτι που όμως τελικά δεν πέτυχε.
Για πρώτη φορά ο όρος «Black Friday» εμφανίζεται και… στο χαρτί σε μια διαφήμιση στο περιοδικό «The American Philatelist» το 1966. Φτάνοντας στη δεκαετία του 1980, η αγοραστική κίνηση την Παρασκευή μετά την Ημέρα των Ευχαριστιών συνεχώς αυξανόταν και όλο και περισσότεροι έμποροι και καταναλωτές άρχισαν να χρησιμοποιούν τον όρο Black Friday για να δηλώσουν την μέρα αυτή.
Ωστόσο, για ακόμα μια φορά μια μερίδα εμπόρων δεν ήταν ικανοποιημένη με την αρνητική προέλευση του όρου και πρότειναν μια… διαφορετική εξήγηση για τη γέννησή του. Σύμφωνα με αυτή, οι καταστηματάρχες συνήθιζαν παλιότερα να σημειώνουν με κόκκινο μελάνι τις ημέρες που οι πωλήσεις τους δεν πήγαιναν καλά και με μαύρο μελάνι τις ημέρες που είχαν μεγάλο κέρδος. Ενώ οι περισσότερες μέρες του χρόνου ήταν σημειωμένες με κόκκινο μελάνι, από την Παρασκευή των Ευχαριστιών άρχισαν να έχουν έσοδα και να σημειώνουν τις μέρες αυτές με μαύρο μελάνι. Έτσι, πολλά καταστήματα κατά τη διάρκεια της χρονιάς ήταν «στα κόκκινα», δηλαδή είχαν ζημίες, ενώ την Παρασκευή μετά την Ημέρα των Ευχαριστιών «έμπαιναν στα μαύρα».
Τα τελευταία χρόνια έχει κάνει ωστόσο την εμφάνισή της από… το πουθενά ακόμα μια θεωρία. Σύμφωνα με αυτή, η Black Friday ξεκίνησε στις ΗΠΑ στα 1800 όταν την Παρασκευή μετά την Ημέρα των Ευχαριστιών, οι έμποροι σκλάβων έκαναν… εκπτώσεις επειδή λόγω της εποχής του χρόνου δεν υπήρχε ανάγκη για το άμεσο μάζεμα των καλλιεργειών! Φυσικά, δεν υπάρχουν πουθενά αναφορές για μια τέτοια πρακτική… εκπτώσεων στα σκλαβοπάζαρα, ωστόσο αυτή η τραβηγμένη από τα μαλλιά θεωρία συνεχίζει να εμφανίζεται στο διαδίκτυο στο πλάι πολλών ακόμα θεωριών συνωμοσίας.
Η φρενίτιδα της Black Friday
Η αυξημένη κίνηση στα καταστήματα των ΗΠΑ την Παρασκευή μετά την Ημέρα των Ευχαριστιών ήταν ένα φαινόμενο πολύ παλιότερο από την εποχή που οι αστυνομικοί της Φιλαδέλφεια το ονόμασαν «Black Friday».
Το μεγάλο πολυκατάστημα Macy ήδη από το 1924 είχε διαφημίσει στην παρέλαση της Ημέρας των Ευχαριστιών τις χριστουγεννιάτικες αγορές που μπορούσε να κάνει κάποιος εκεί την επόμενη ημέρα. Μάλιστα, ακόμα και την περίοδο της Μεγάλης ύφεσης του ’30 τις μέρες αυτές αυξανόταν και πάλι η κίνηση στην αγορά.
Πολλές εταιρείες και τα σχολεία δεν λειτουργούν την Παρασκευή αυτή, ώστε να δημιουργηθεί ένα τετραήμερο αργίας, με αποτέλεσμα όλο και περισσότεροι άνθρωποι να έχουν την δυνατότητα να κάνουν την βόλτα τους στα μαγαζιά την Παρασκευή.
Αν και την μέρα αυτή οι αγορές ήταν πάντα αυξημένες, η πραγματική «παράνοια» ακόμα και στις ΗΠΑ έχει ηλικία περίπου μια δεκαετία. Με τα μεγάλα πολυκαταστήματα να αυξάνουν ακόμα περισσότερο τις προσφορές τους, στο «παιχνίδι» μπήκαν και οι κολοσσοί του διαδικτύου, όπως το Amazon, προκαλώντας την απόλυτη αγοραστική φρενίτιδα.
Στις ΗΠΑ τα καταστήματα την Black Friday ανοίγουν πιο νωρίς για να εξυπηρετήσουν το πλήθος κόσμου, ενώ όλο και περισσότεροι άνθρωποι «κατασκηνώνουν» από τα ξημερώματα έξω από τα καταστήματα για να προλάβουν την καλύτερη προσφορά. Από το 2005 η Black Friday είναι κι επίσημα η μέρα τους έτους με τον μεγαλύτερο τζίρο για τα καταστήματα. Το 2014, ο τζίρος έπεσε για πρώτη φορά από την ύφεση του 2008 καθώς ξοδεύτηκαν 50,9 δισ. δολάρια εκείνο το τετραήμερο, 11% λιγότερα από το προηγούμενο έτος. Ωστόσο, αυτό δε σημαίνει ότι αγοράστηκαν λιγότερα προϊόντα καθώς αυτό συνέπεσε με το γεγονός ότι πλέον τα καταστήματα επεκτείνουν την περίοδο των προσφορών τους έως και μια εβδομάδα πριν. Tο 2017, στις ΗΠΑ ξοδεύτηκαν 58,3 δις. δολάρια για αγορές την Black Friday.
Τα θύματα της Black Friday
Μέσα στην «τρέλα» των αγορών δεν είναι σπάνιες οι φορές που η κατάσταση ξέφυγε από κάθε έλεγχο.
Το 2008 καταγράφηκε επισήμως ο πρώτος θάνατος εξαιτίας της Black Friday. Πλήθος κόσμος που περίμενε έξω από ένα κατάστημα στη Νέα Υόρκη ποδοπάτησε μέχρι θανάτου έναν 34χρονο υπάλληλο που προσπάθησε να ανοίξει τις πόρτες του καταστήματος.
Μάλιστα, το πλήθος δεν σταματούσε να περνά από πάνω του προσπαθώντας να προλάβει τις προσφορές ακόμα και όταν οι υπόλοιποι υπάλληλοι προσπαθούσαν να τους σταματήσουν.
Το 2010 στο Μάντισον του Ουισκόνσιν μια γυναίκα παρέκαμψε την ουρά και όταν οι υπόλοιποι αντέδρασαν τους απείλησε με όπλο. Το 2011 μια άλλη γυναίκα ψέκασε με σπρέι πιπεριού περίπου 20 άτομα για να περάσει μπροστά στην ουρά έξω από ένα κατάστημα στην Καλιφόρνια.
Παράλληλα, ένας 61χρονος άντρας κατέρρευσε μέσα σε ένα μαγαζί και όχι μόνο δεν του έδωσε κανένας σημασία, αλλά ποδοπατήθηκε. Πέθανε λίγες ώρες μετά.
Αρκετά ακόμα επεισόδια έχουν σημειωθεί κατά την διάρκεια αυτής της ημέρας που έχουν καταλήξει σε απλούς τραυματισμούς και κάθε χρόνο η αστυνομία είναι σε επιφυλακή για να αντιμετωπίσει φαινόμενα όπως αυτά.
Η ελληνική Black Friday
Η «Μαύρη Παρασκευή» ήρθε στην Ελλάδα το 2016. Υιοθετήθηκε αρχικά «δειλά» από ορισμένες μόνο επιχειρήσεις και μέσα σε τέσσερα χρόνια όλο και περισσότερες μπαίνουν στο χορό των εκπτώσεων.
Σύμφωνα με έρευνα του Black-Friday.Global, οι Έλληνες φαίνεται να ξοδεύουν την ημέρα αυτή κατά μέσο όρο 206 ευρώ, αγοράζοντας κυρίως ρούχα, ηλεκτρονικά είδη και παπούτσια. Οι Έλληνες καταναλωτές ξοδεύουν λιγότερα από τους Αμερικανούς (515 δολάρια), αλλά περισσότερα από τους Ιταλούς και τους Τούρκους (216 δολάρια και 97 δολάρια αντίστοιχα). Σύμφωνα με τα στοιχεία το 2018 στην Ελλάδα σημειώθηκε αύξηση 1.141% στις πωλήσεις τη Μαύρη Παρασκευή σε σύγκριση με μια συνηθισμένη ημέρα.
Παράλληλα, όλο και περισσότερες επιχειρήσεις σε πολλές χώρες της Ευρώπης και του υπόλοιπου κόσμου υιοθετούν το αμερικάνικο αυτό «έθιμο». Από τις αρχές της δεκαετίας του 2010 η Black Friday έχει επεκταθεί πλέον σε όλον τον κόσμο. Από το Μεξικό και την Κολομβία, μέχρι τις περισσότερες χώρες της Ευρώπης αλλά και την Ινδία, την Νότια Αφρική και τα Αραβικά Εμιράτα, η μια χώρα μετά την άλλη «γιορτάζουν» την Black Friday με ένα όργιο προσφορών και καταναλωτισμού.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στον «αντίποδα» τα τελευταία χρόνια την ίδια μέρα με την Black Friday έχει ξεκινήσει να… γιορτάζεται και η «Buy Nothing Day» (Η Μέρα του Δεν Αγοράζω Τίποτα) ως ένας τρόπος αντίδρασης απέναντι στον αχαλίνωτο καταναλωτισμό που επικρατεί τη μέρα αυτή.
